Гэты ліст на ўспамін пра свайго родзіча, якога не стала ў лістападзе, даслаў з Масквы ўраджэнец Чэрвеньшчыны, вядомы мовазнаўца Аляксей Каўка. 28 снежня было сорак дзён, як не стала Валянціна Пятровіча Цыбіна — простага чалавека, адметнага майстра-ўмельцы, моцнага сваімі каранямі і тым выразным сялянскім поглядам на наваколле, які дапамагае жыць на гэтай зямлі самому і тым, хто побач… Згасла яго зорка на небасхіле, але агонь светлага ўспаміну гарыць у сэрцы кожнага, хто ведаў яго, паважаў і любіў…
Асірацелыя дзеці загіненага салдата (маці памерла раней) — дзесяцігадовы сын з малодшай сястрычкай — прабаўляліся ў сырым змрочным паўпадвальчыку на ўскрайку акупаванага горада. Там аднойчы зведаў хлапчук балючага выспятка кованым ботам ад фашысцкага абозніка. Рызыкнуў было малец падцвеліць над «арыйцам» нашым пераможным Сталінградам — дакацілася ж да Ржэва світальная вестка… Балазе на той момант у руках ваякі — падвозіў дровы да палявой кухні — не аказалася зброі, а юны пратэстант, скаціўшыся ў адхон, паспеў зашыцца ў прыдарожным хмызняку. Затым — чарговае, драматычнейшае выпрабаванне.
Адступаючы, гітлераўцы заладавалі ржэўцамі састаў для адпраўкі ў Германію — пераважна моладдзю, падлеткамі. У «цялятніку», дашчэнту набітым гаротным людам, апынуліся і Валік з сястрычкай Рытай. Ноч, дзень марудліва паўзе паравоз. Цяснота, задуха ў вагоне, ні вады, ні ежы. Добра, жанчынка побач падзялілася з дзецьмі варанай, у «мундзіры», бульбінкай. Здаецца, нічога смачнейшага, успамінаў пазней Валянцін, датуль ніколі не спытваў.
Пад світанак на нейкай станцыі (аказалася — Стоўбцы) — працяглае стаянне. Дзверы аднак наглуха, на паветра зняможаных людзей не выпушчаюць. Адно знадворку — чужое, адрывістае гергетанне, сабачы брэх. Раптам — густы пранізлівы гул самалётаў, выбухі ўздрыганулі наваколле. Станцыю бамбіла савецкая авіяцыя. На пуцях агністымі слупамі ўспыхнулі цыстэрны з гаручым. Палымяная рака шуганула па рэйках. Агнём заняліся й вагоны з палоннікамі. Людзі ў роспачы — ужо праз адчыненыя дзверы — выскокваюць, ратуючыся, хто пад які схрон. Навокал бушуе агонь, зноў выбухі, страляніна, лямант, енкі… З тае пякельнае калатнечы нейкім цудам уратаваўся наш Валянцін. Адбегшы, апрытомнеўшы, стаіўся ў бліжэйшым кустарніку. Адтуль праз цэлы дзянёк намагаўся згледзець ці пачуць галасок сястрычкі. Пазней, праз гады, як ні імкнуўся дапасці жывога следу роднае крывінкі — безнадзейна. На запыты не здолелі суцешыць ні Чырвоны Крыж, ні тэлеперадача «Жди меня».
Тым часам поцемкам — лесам, пералескамі, полем — праз сакавіцкую наледзь прыбіўся, дашчэнту знясілены, да нейкага хутара. Гаспадар, дзякаваць Богу, чулая душа, пусціў ледзь прытомнае хлапчанё ў хату, абагрэў, накарміў, падаў на плечы цёплую мультановую кашулю, на ногі — пацёртыя мяккія буркі (мальцавы атопкі амаль распаўзліся яшчэ на падыходзе да хутара, і ён дыбаў апошні кавалак дарогі амаль басанож). У спагадлівага хутаранца, рупна спамагаючы яму ў гаспадарцы, сустрэў хлопец вызвольны прыход Чырвонае Арміі.
З год прабыў у дзіцячым доме ў Мінску. Потым — школа фабрычна-заводскага навучання (ФЗН). Кемны ад нараджэння, старанны падлетак праз нядоўгі час патрапіў налаўчыцца адразу некалькім спецыяльнасцям: слесара, токара, цесляра, сталяра, печніка. Пазней у яго сялянскім — калгасна-саўгасным — побыце гэтыя таленты раскрыюцца напоўніцу, здабываючы майстру-самародку захапленне, удзячнасць бліжніх і дальніх. А пакуль — праца на цагельні, на адбудове зруйнаванага горада, між іншым, і знакамітае фабрыкі «Камунарка».
Аднаго разу з сяброўкай па цэху ўжо сталым юнаком залучыў ён у вёску Машчаліна, што на Чэрвеньшчыне. Там пазнаёміўся з Ленай Каўка. Дзяўчына, таксама сiраціна, тулілася ў хаціне пад дзвюма хваінамі, на водшыбе сяла. I яе бацька не вярнуўся з фронту, маці памерла яшчэ перад вайной. Сястра Валя, скончыўшы курсы тэлеграфістак, працавала ў Чэрвені на тэлеграфе. Малодшы браток — аўтар гэтых радкоў — гадаваўся ў дзіцячым доме. А мiнскі госць наш, бліжэй сышоўшыся з маладой адзінокай гаспадынькай падслепаватае, у два вуглавыя ваконцы хаткі, адчуў у сабе-адзінотніку крэўную суладную душу. I — вызначыўся: назад, у горад, не вяртацца, ніхто там не чакае, тут — прыпын і жыццёвы выбар. Так дзве сірочыя сцежкі сышліся ў адну пуцявіну.
Пра той супольны шлях жыцця-быцця сямейкі Цыбінаў распавядалася сваім часам на старонках газеты «Уперад» («На плыні дзён» — 1978, 23 лютага). А найперш — пра неадольна працавітую, прываблівую мудрасцю й дабрынёй асобу Валянціна Пятровіча Цыбіна:
…Калі урадавым яго
Адзначылі медалем,
Ён на сяброўскі нечы жарт,
I ордэн бы не шкодзіў,
Давёў, як некалі салдат:
Яно й медалі годзе.
Медальку тую дзеці пакладуць на падушачцы ў бацькаву дамавіну 19 лістапада. Адышоў ён на вечны супачын, двух гадкоў не дасягнуўшы сваіх васьмідзесяці. Пахавалі Валянціна Пятровіча Цыбіна на магільным пагурку ў Горках — побач з жонкай Ленай Канстанцінаўнай, якая пакінула свайго гаспадарочка амаль трыма гадамі раней.
Вядома, пра нябожчыкаў — толькі добрае альбо нічога. Але за памінальным сталом кранальныя згадкі жалобнікаў не былі данінай смутнай аказіі. Ці не кожны спамінаў прачулым словам гэтага чалавека. Сярод іншых — колішні дырэктар саўгаса «Горкі» Уладзімір Галіеўскі. Ён прыгадаў жыцейны афарызм легендарнага калгаснага старшыні Стальмашонка: «Граматных многа, разумных мала». Пакойны Валянцін Цыбін — працягваў — пры сціплай граматнасці падзіўляў, цешыў людзей нязвыклым, ад Бога, зямным розумам, мудрасцю, спрытам рабіць сялянскую справу рупна, хораша, надзейна. На яго нястомных плячах, здольных руках практычна трымалася ўся малочнатаварная ферма ў Машчаліне. Не памятаю, каб там які абвал ці скаргі даярак. А гэта ж — агромністы комплекс з людзьмі, тэхнікай, абсталяваннем. Няпроста — усім дагадзіць, усё дагледзець, пад вострую нечаканасць нешта наладзіць, направіць. Ды што там вытворчасць. Таго чалавека — сціплага, дасціпнага — і паслухаць было адна асалода. Ні табе скаргаў, звыклае нудоты, толькі, з гумарком — спакойна-суцяшальнае: зробім, дырэктарка, як трэба — не праймайцеся вельмі, беражыце здароўе. Маладзейшыя — дзеці, пляменнікі — спаміналі яго бацькоўскую патрабавальнасць, лучаную з далікатнасцю. Каго ўпершыню навучыў касой, з належным прыціскам, вадзіць, каго — плуг у баразне роўна трымаць, іншага — гэблікам па дошцы стругаць, малатком, тапаром умела ўвіхацца. I ніякага з боку настаўніка надрыву, раздражнення. Скрозь цярпліва-лагоднае: вось так, мой харошы, паціху патроху і дзейнічай.
Не адзін з сяльчанаў-машчалінцаў, з бліжэйшых Аляксандраўкі, Марыямпаля, Чырвонае Слабады, Горак, а нават хтосьці ў Чэрвені, грэючы плечы на чарэні, успомніць удзячна Цыбіна-печніка. Складзеная яго рукамі печ і цягай у комін, і цяплом трывалым не саступіць якой лепшай. Не памятаецца, каб з кім сварыўся, абразіў каго, хаця сам не раз і дазнаваў (людзі не анёлы) крыўды ад іншых. Аднак цяпер у яго агарод наўрад хто кіне камень…
Мне, маскоўскаму прыбышу, тады, на жалобе, не выпадала даўжэй запыняцца над постаццю пакойнага. Цяпер, спакайнеючы ад пахавальных перажыванняў, праглядаю фотаздымкі з жывым абліччам майго швагра, а па сутнасці — найбліжэйшага друга, найраднейшага брата. Спаглядаючы ў расійскае поле з вакна Беларускае хаткі, узведзенай тут чвэрць веку таму маімі суродзічамі — Валянцінам, Санем-сынам Цыбінымі, другім шваграм Жэнем Яскевічам, плямяннікам Мікалаем Пракопчыкам — прыдалі яны маскоўскаму беларусу сілоў і натхнення на штосьці добрае — дзеля нашай Радзімы. На той жа Валікавай ляжанцы цеплячы азяблую спіну, спамінаю свайго найбліжэйшага рускага чалавека, які на беларускай і тут, на расійскай зямельцы, пакінуў па сабе плённы нятускны след.
Соня мая, падаючыся за прадуктамі ў бліжэйшую краму, скрозь бярэ з сабой вабную зручную карзінку — Валікаў падарунак. Знямоглы, амаль паралізаваны, апошнія гадочкі сядзеў ён у сынавай гарадской кватэры. Ужо не ўстаючы на ногі, у каталцы, мужна барукаўся з хваробай — выплятаў, майстраваў кошычкі, карзінкі, адорваючы імі сяброў, знаёмых. Так за працай-творчасцю й заспела Майстра апошняя часіна.
Незадоўга перад тым выпала мне адскочыць да яго з Масквы — суцешыць, падтрымаць хоць словам. Абняліся, прывіталіся. Мой Валянцін, прыўзняўшыся з канапы, дастае з-пад падушкі, працягвае госцю канверт:
— Вось, Аляксей, не стала мне сілоў набыць табе юбілейны падарунак, трымай, што магу.
У тым «магу» — стотысячная рублёвая купюра.
— Валік, родны, што ты надумаў, — збянтэжаны, пратэстую.
— Ат, — запярэчыў рашуча, — ты ў дарозе, з выдаткамі, а мне, дамаседу, многа не трэба, вазьмі, не крыўдзі.
Мусіў я прыняць той даруначак, дадаўшы ў скарбонку на выданне нашага ў Маскве «Скарыніча». Так і Цыбіна прозвішча абок іншых спрыяльнікаў увечнілася на старонках альманаха.
Адыходзяць у іншы свет генералы, старшыні, дырэктары, іншыя людзі — уладныя, знакамітыя. Пра іх — найчасцей — грамадскія словы памінання. Салдаты, простыя працаўнікі, пакідаюць нас зазвычай ціха, амаль непрыкметна. Хаця найперш на іх плячох, іхнімі рукамі, мужнасцю й душэўнасцю трымалася, трымаецца й цепліцца жыццё на зямлі. Помны след аднаго з іх — хай не застанецца непрыкметным.
Аляксей Каўка,
г. Масква
