Іван ЯРАШЭВІЧ, г. п. Смілавічы
(апавяданне-быль)
— Іванка! Іваначка! Уставай, дзіцятка! Сонейка грае-гуляе. Час свіней на выган гнаць, — будзіць мяне бабуля.
—Я… зараз яшчэ аднухвілінку… па… сплю…
У гады майго дзяцінства ў вёсцы пасвілі на выгане свіней. Выконвалі гэты нелюбімы абавязак хлапчукі. Вясну і лета пільнаваў я рохляў нашых і цёткі Блашчыцы. Чым яна абгрунтавала свой давер мне — да гэтага, ужо «сівога» часу, не ведаю. Патрабаванні да свінапаса былі строгія: каб не біў свіней, асабліва свінаматак, не ездзіў на іх верхам, не цкаваў сабакам.
Раса — блішчастая, дробная, халодная. Дубянеюць босыя, парэпаныя ногі. Калі зб’еш палец — боль неўцерпная, плакаць хочацца. Праз лаянку выпускаеш боль, злосць:
—Куды прэш, зараза! Хай воўк цябе возьме! Дзе ён дзеўся?
Крыху становіцца лягчэй. Нарэшце прыпякае сонца. Дрымотна. Раз за разам зліпаюцца вочы. Як бы на хвалях плывеш: то ўверх, то ўніз. Вось тут і чакае яшчэ адна непрыемнасць. У цеплыню хаўронні вельмі любяць купацца ў гразі. I пакуль ты дрэмлеш — яны залазяць на самую сярэдзіну гнілога Нагуміцкага брода. Бяда! Выкурыць іх адтуль вельмі цяжка: выцягнуцца на адным баку, жывот падставяць сонцу, голаў адкінуць, вочы заплюшчаць. Здавалася: смяюцца з мяне.
Нават самыя паслухмяныя не звяртаюць увагу на мае намаганні з дапамогай хлеба (спецыяльна трымаю ска-рьнку ў кішэні) выбавіць іх з купальні.
Зноў злосць, праклён.
У самую спякоту свінні павінны стаяць у хляве, каб не захварэлі рожай. Таму, каля поўдня, патрэбна гнаць дадому.
Нічога не застаецца рабіць, як зняць порткі і самому лезці ў брод і лазіною, з лаянкай, выганяць адтуль свіней:
—Каб ты з хлява не выйшла! Каб ты ногі там паламала! Каб цябе халера ўзяла!
Чыстай вады няма. Адзенне нясу ў руках. Дзяўчынкі, нават малыя, кпяць:
«Без нагавіц! Без нагавіц!»
Агортвае крыўда, жаданне адмовіцца, кінуць, плюнуць…
Хлюпаю носам.
Бабуля, мабыць, адчувала мае пачуцці: прыгалубіць, пагладзіць па галоўцы, пацалуе, пахваліць, пашкадуе. Мне становіццца легка. Забываю ранішнія пакуты.
Самы прыемны дзень — дажджлівы. Адпачынак. Мабыць, таму і сёння мяне не змрочваюць дажджы. Люблю іх. Спіцца салодка толькі ў такую пару.
Увосень цётка Блашчыца за маю працу дала маці пару парасятак. Дома іх празвалі Іванкавымі. Атрымаўся важкі ўклад у гаспадарку. Суседзі мяне хваляць, ставяць у прыклад сваім дзецям. А я, хоць і ганаруся, але зайздрошчу ім.
…Дачушкі ніяк не могуць уявіць мяне свінапасам. Ды і наогул лічаць такую справу немагчымай. Ім здаецца, што я заўжды быў ачкастым таўсцюном, з партфелем, начальнікам, ездзіў на машыне. Я ж бачу сябе няшчасным хлапчуком: пастрыжаны пад «ноль», брудныя, ад уеўшагася торфу ногі, абветраны твар, патрэсканыя губы. Хадзіў у зрэбных портках з адной шлейкай праз плячо. Заліваюцца дачунькі-прыгажунькі дружным смехам і гавораць:
— Татачка любы! Скажы! Чэсна-чэсна! Гэта ты так файна прыдумаў.
I зноў, шчаслівыя, смяюцца звонка і шчыра.
—Татачка! Ну адкажы! Дзе прачытаў?
— Аповяд — не казка, а перажытая асабіста рэчаіснасць. Малю Бога, каб ніхто з маіх нашчадкаў ніколі не спытаў такога першага заробка.
— Іванка! Іваначка! Падымайся, хлопчык! Апошнія дзянькі ўжо пасеш. Бульбу людзі пачынаюць капаць. Уставай, наш руплівец. Я каржа спякла. Чуеш, як смачна пахне?
Калі-нікалі і зараз мне сняцца бабуліны пабудкі. Тады ў мяне цудоўны настрой.