Пачатак лета. Назва тлумачыцца чырванню кветак і першых ягад, а таксама нашэсцем-выпаўзаннем чарвякоў. Вось як гэты месяц адлюстраваны ў назіраннях нашых продкаў:
Лета на зіму працуе.
Летні дзень — рок.
Не поле родзіць, а лета.
Лета прыгатуе, а зіма з’есць.
Хто ўлетку спіць, той узімку не есць.
Лета праляжыш, дык узімку ў пазыкі пабяжыш.
У чэрвені ўбача спадар, што Бог дасць у дар.
Чэрвень — пралецця скон, а лета — у гон.
Чэрвень не гуляе — ураджай люляе.
У месяцы самы доўгі дзень года – 22 чэрвеня (працягваецца болей 17 гадзін) і самая кароткая ноч. Сонечныя праменні ў гэты час утвараюць з паверхняй зямлі найбольшы вугал – у Мінску амаль 60 градусаў.
4 чэрвеня. Васіліска. «Ад Васіліска і салавей блізка»
5 чэрвеня. Дзень памяці Ефрасінні Полацкай (Прадславы) – князёўны, манашкі-асветніцы XII стагоддзя. З блізкіх і далёкіх ваколіц людзі пешшу хадзілі ў Полацк пакланіцца «сваёй Ефрасінні» і «абракацца», каб дапамагала ў зямных нягодах.
6 чэрвеня. Сымон, Мікіта, Мялецій, Сцяпан, Іван, Серапіён, Калінік, Хведар. Калі ў гэты дзень, стаяла цёплае надвор’е, то для пчаляроў існавала прафесійная прыкмета: «Калі выйдзець рой перад Янам, будзець зямец панам». Незапознены вылет пчол абяцаў багаты медазбор.
11 чэрвеня. Іван, Хвядосся. «Хвядосся-каласяніца — жыта каласіцца».
14 чэрвеня. Усцін (Юстын і Харытон). З прысвяткам звязаны прыкметы пра рост зерневых раслін. «Юстын цягне ўверх каноплі, Харытон – лён». «На Усціна лета ўдаецца – жыта добрым коласам нальецца»
16 чэрвеня. Лук’ян. Паўднёвы вецер на Лук’яна – на добры ўраджай яравых, а калі падзьме паўночна-заходні – сырое лета прынясе.
20–21 чэрвеня. Дзень астранамічнага сонцастаяння. Купалле — старажытнае паганскае свята ў гонар летняга сонцастаяння. У гэты сонечны перыяд дзень найбольш доўгі, а ноч найбольш кароткая — так нашыя продкі вызначалі чароўную ноч. Пасля прыняцця хрысціянства паганскае Купалле было сумешчана з днём Іаана Хрысціцеля (як і большасць хрысціянскіх святаў), таму зараз мы маем свята Івана Купала (Купалле), альбо Іванаў (Янаў) дзень.
Дык чаму ж Купаллi два? Усё ідзе адтуль жа, з хрысціянскай традыцыі ды змены каляндара. Па адліку каталікоў, Янаў дзень святкуецца з 23 на 24 чэрвеня, што максімальна набліжана да дня летняга сонцастаяння. Згодна з календаром праваслаўных, свята адбываецца ў ноч з 6 на 7 ліпеня.
25 чэрвеня. Анапрэй (Нупрэй) – прысвятак. З імем Анупрэя ў сялянскім календары звязвалі паспяванне на ўзвышшах суніц. Па гаспадарках прынята было сеяць да абеду якое-небудзь белае зерне, а па абедзе — чорнае, грэчку. Выкананне гэтага правіла гарантавала ўдачу, што пацвярджала прыказка: «Хто на Нупрэя пасее грэч, той будзе бліны печ». Часам жа лічылі, што трэба толькі заворваць пад грэчку, а сеяць яе назаўтра.
26 чэрвеня. Акуліна (Акуліна Грэчышніца, Акуліна-задзярыхвост) – прысвятак. У некаторых раёнах сеялі грэчку, падрыхтаваўшы глебу на Нупрэя.
28 чэрвеня. Іона, Рыгор, Мадэст, Еранім, Хведар, Лазар, Яфрэм, Аўгусцін, а таксама прарок Амос. Пасеяны незадоўга перад гэтым авёс тым часам прабіўся скрозь зямлю зялёнымі парасткамі. Разам з рунню прарастала ў народзе прыкмета, якая прыставіла да аўса спецыяльнага апекуна: «Прарок Амос цягне ўгару авёс».
29 чэрвеня. Ціхан. Зямля прыпавольвае свой рух на арбіце, і ў народзе Ціхан наводзіць асацыяцыі на ціхі дзень. «На Ціхана, і пеўчыя птушкі заціхаюць». «На святога Ціхана сонца ледзьве дыхае».
30 чэрвеня. Мануіл, Савел, Ісмаіл. «На Мануіла сонца застойваецца».
Падрыхтавана па сайтах інтэрнэта