У канцы 19 пачатку 20 стагоддзя, як і раней, пераважную большасць насельніцтва Чэрвеньшчыны (Ігуменшчыны) складалі сяляне, якія пасля адмены прыгоннага права сталі больш адчуваць чалавечую годнасць і з’яўляліся асноўнымі выканаўцамі народнай музыкі і танцаў. Нягледзячы на гаспадарчыя клопаты і турботы, важнейшыя падзеі ў жыцці (нараджэнне дзіцяці, шлюб) сяляне адзначалі ўрачыста. Гэтак жа праводзілі святы: Каляды, Вялікдзень, Купалле, Дажынкі. Сярод сельскай моладзі былі вельмі папулярныя вечарынкі (ігрышчы). Амаль ні адна вечарына і ўпамянутае свята не абыходзіліся без народнай музыкі.
Даўней у многіх паселішчах Чэрвеньшчыны былі свае таленавітыя музыкі-самавучкі: гарманісты, цымбалісты, скрыпачы, бубяністы, балалаечнікі. Захапляліся ігрой на драўляных лыжках і трашчотках. Неабходнай прыналежнасцю вечарынак з’яўляўся старадаўні народны музычны інструмент — дуда. У прыпеўках спявалі:
“Без дудачкі, без дуды,
Ходзяць ножкі не туды,
А як дудачку пачуюць,
Самі ножкі танцуюць.”
Музыка, асабліва гарманіст, карыстаўся вялікай пашанай. Аб павазе да яго сведчаць вось гэтыя напоўненыя пяшчотай прыпеўкі:
“Рассыпся гарох,
На чатыры кучкі.
А ў нашага гарманіста
Залатыя ручкі.”
***
“Гарманіст-гарманіст,
Румяныя шчочкі,
Праз цябе, гарманіст,
Я не спала ночкі”…
Спявалі пра музыкаў і прыпеўкі гумарыстычныга, кплівага зместу, як, напрыклад, вось гэтыя:
“А музыка без языка
Каля печы трэцца:
— Дзевачкі, паненачкі,
Пусціце пагрэцца!”
***
“Гармонь новы,
Крышка сцёрта,
Гарманіст пахож
На чорта”.
Ні адны вячоркі, вяселлі і іншыя ўрачыстасці на Чэрвеньшчыне не абыходзіліся без танцаў. Тут былі свае завадзілы, якія вызначаліся артыстызмам, спрытам, прыроджанымі здольнасцямі і ўмельствам. Танцы суправаджаліся звычайна прысяданнямі, прыхлопваннямі, прытопваннямі ў такт музыкі, прыпеўкамі і песнямі, якія выконваліся хорам і ў сольным варыянце. Пры гэтым нярэдка спаборнічалі ў танцавальным майстэрстве. Народныя музыка і танцы былі для нашых продкаў своеасаблівам элексірам маладосці, які разганяў сум. У віхрах карагодаў і танцаў забываліся штодзённыя клопаты і цяжкасці жыцця. Асабліваю любоўю сярод сельскіх жыхароў Чэрвеньшчыны карысталася “Полька”. Выконвалася яна з дзівоснай вясялосцю, спрытам і часам суправаджалася прыпеўкамі. Як вось гэтай:
“Ой, ты полечка-трасуха,
Да чаго ж ты давяла:
Я апошнюю кароўку
На базары прадала”.
Полька змянялася заліхвастай “Лявоніхай” з яе жартоўнымі і задзірыстымі прыпеўкамі:
“А Лявон Лявоніху палюбіў,
Лявонісе чаравічкі купіў.
А Лявоніха дужа ласкавая,
Чаравічкамі палясківала…”
Вельмі любіла вясковая моладзь Чэрвеньшчыны танец “Сустэп” з яго напевамі:
“А чаго ж ты, лысы,
З голай галавою?
— Патаму, што дзеўкі
Аблілі вадою.
А чаму ж ты, лысы,
Без валос астаўся?
— Мяне маці біла,
А я вырываўся…”
У сялянскім асяроддзі быў у пашане народны танец “Нарэчанька”, які таксама суправаджаўся песняй. Пад час свят і народных гулянняў у нашых мясцінах танцавалі з падпяваннем народны танец “Юрачка”. Не абыходзіліся даўней вечарынкі і без заліхвастага танца “Сямёнаўна”, якую выконвалі пад азартную прыпеўку. Душа маладзела, а ногі самі пускаліся ў скокі, калі музыкі ігралі заліхвацкую “Барыню” з бадзёрым прыпевам. Шмат весялосці ўносіў танец “Яблычка”. Вялікай папулярнасцю карысталіся танцы “Мяцеліца”, “Кадрылля”, “Вальс”, “Крыжачок”, “Падыспань”, “Кракавяк”.
Народныя танцы і музыка весялілі людзей, узнімалі настрой, з’яўляліся неад’емнай і адметнай з’явай побыту нашых продкаў.
Ганна ДУЛЕБА,
ураджэнка Чэрвеньшчыны,
кандыдат гістарычных навук, этнограф
