Маладому пакаленню нават уявіць сабе цяжка тую жудасную раніцу 1941 года, калі на досвітку блакітнае неба зацягнула чорная хмара варожых самалётаў, уздрыганулася зямля ад страшэнных выбухаў і ў мірнае жыццё ўварвалася смерць. Выжыць і перамагчы — на тры гады фашысцкай акупацыі стала пастаяннай мальбою мільёнаў беларусаў, заклікам да бязлітаснай барацьбы з гітлераўскай навалай.
Зараз, праз семдзесят гадоў, суцішыўся востры пякельны боль, аднак дата пачатку неймавернай трагедыі людзей не забылася, не згубілася ў яркім водбліску пераможнага дня 9 мая. Памяць пра самую кровапралітную вайну, вядома ж, асабістая, у кожнага звязана з сям’ёй, светапоглядам, паўнатой гістарычных ведаў… Але ёсць у ёй і агульнае: гонар за мужны і свабодалюбівы беларускі народ, патрыётаў — дзедаў і прадзедаў, светлая надзея на мірны заўтрашні дзень.
Нашчадкі пра родных
з гераічнага пакалення
Тамара Антонаўна Парфіменка:
— Калі пачынаю гаварыць пра вайну, нагортваюцца слёзы. Узгадваю расповяды родных — і сэрца шчыміць. Ужо ў першыя яе дні майго бацьку, Антона Мікалаевіча Нішчыка, прызвалі на фронт — і мама, Марыя Ільінічна, засталася адна з чатырмя малымі дзецьмі. Аднойчы фашысты сагналі жыхароў Кутузаўкі да балота. Апынулася там і мая мама з дзецьмі, самага маленькага яна трымала на руках. Вяскоўцы стаялі і ў страху чакалі прыгавору свайму далейшаму лёсу. Але гітлераўцы не спяшаліся: яны патрашылі нарабаваных курэй і рагаталі. Раптам наляцелі нашы самалёты. Яны апусціліся зусім нізка і напалохалі фашыстаў. Тыя пачалі хавацца, а вяскоўцы, скарыстаўшы момант, разбегліся. Мама напачатку разгубілася і нейкі час яшчэ стаяла, баючыся рухацца, каб не атрымаць кулю ў спіну…
Бацька з вайны вярнуўся інвалідам, пражыў 80 гадоў і памёр ад сардэчнага прыступу з атрыманай калісьці ў нагу фашысцкай куляй. Мама жыла значна менш — усяго 54 гады. Яна нарадзіла чатырнаццаць дзяцей, але выжылі толькі дзевяць. Я з кагорты пасляваенных.
Пахаваны бацькі на могілках у Астравах. А вось мамін брат як пайшоў у першыя дні вайны змагацца з ворагам, так ніхто і не ведае пра яго далейшы лёс. Родныя атрымалі афіцыйнае паведамленне: “прапаў без вестак”. Вось думаем звярнуцца да перадачы “Жди меня”, а раптам адшукаецца хаця б яго магілка…
Кацярына Дзмітрыеўна ЛАЗАРЧУК:
— У такія асаблівыя даты заўжды задумваешся пра тое, якімі адданымі патрыётамі былі нашы родныя, як моцна яны любілі свой край. Мой бацька Дзмітрый Аляксандравіч Люшынскі і свёкар Іван Уладзіміравіч Лазарчук у свае сямнаццаць гадоў пачалі змагацца з ворагам не на жыццё, а на смерць. Былі на фронце і вярнуліся дамоў з баявымі ўзнагародамі. Наша сям’я ганарыцца імі. На жаль, няма ўжо іх у жывых, але памяць нязгасная. У мяне тры сыны, і я з мужам заўжды выхоўвала іх на прыкладзе дзедаў. Якія гэта былі сумленныя, шчырыя, працавітыя людзі, адкрытыя для іншых, заўжды гатовыя прыйсці на дапамогу… Яны прыклад для кожнага з нас.
Узнагароды Дзмітрыя Аляксандравіча мы беражліва захоўваем, а Іван Уладзіміравіч у апошнія хвіліны жыцця выказаў пажаданне пахаваць яго ў кіцелі з узнагародамі.
Застаўся цікавы фотаздымак. На ім Іван Уладзіміравіч разам з унукамі на нейкай святочнай урачыстасці — шчаслівы, задаволены і быццам памаладзеўшы побач са сваімі нашчадкамі.
Тамара Мікалаеўна МУРАШКА:
— Вайна вымушала перамагаць страх, боль, смерць, пераадольваць выпрабаванні. І большасць людзей знаходзіла ў сабе сілы на смеласць, адвагу, гераізм, ахвярнасць. У іх ліку і мой бацька — Мікалай Ігнатавіч Канапелька. На жаль, тры гады таму яго не стала. Бацька, тады зусім яшчэ бязвусы юнак, поўны лютай нянавісці да ворага і перакананы ў перамозе, франтавымі дарогамі дайшоў да Берліна, з вайны вярнуўся інвалідам, але з баявымі ўзнагародамі на грудзях. Пра яго мужнасць і адвагу ўзгадваў у адным з газетных артыкулаў вайсковы камандзір. Аднойчы, калі спатрэбіўся смяльчак, які забраўся б па вадасточнай трубе на трэці паверх будынка, дзе заселі фашысты, і ліквідаваў вогненную кропку ворага, першым падрадзіўся беларус Мікалай Канапелька з Астравоў. Ён выканаў заданне, але быў моцна паранены. Нашы войскі тады паспяхова пайшлі ў наступленне…
Мікалай Ігнатавіч нарадзіўся ў 1926 годзе, каб яго ўзялі на фронт, прыпісаў сабе год. І пазней, заўжды, дзе было цяжка, бацька першым падстаўляў сваё плячо… Такое яно — тое гераічнае пакаленне: вернае, сумленнае, моцнае, як загартаваная сталь, і ўпэўненае ва ўласных сілах. Мы заўжды будзем памятаць іх менавіта такімі…
Алена Валер’еўна ЗАБАРОНАК:
— 22 чэрвеня 1941 года ў 3 гадзіны 15 раніцы нацысцкая Германія напала на Савецкі Саюз. Чэрвеньскі раён акупіравалі 2 ліпеня. І гэтая акупацыя доўжылася 1095 дзён і начэй. За той час страты людскія былі страшэнныя. У Чэрвені, напрыклад, з 6 тысяч даваенных жыхароў загінула больш як 4260 чалавек. Спалена 25 вёсак, з якіх дзве не аднавіліся, не заладзілася пасля вайны там жыццё. На тэрыторыі нашага раёна 72 брацкія магілы, у якіх пахаваны 9473 чалавекі. Можна называць і іншыя лічбы ахвяр, загінуўшых, памерлых… За кожнай — чыйсьці лёс. Усяго нацярпеліся ў тое ліхалецце і мае родныя. Бабуля Алена з дзедам жылі ў вёсцы Велікаполле. Бабуля часта пякла партызанам хлеб. А насупраць жыў чалавек, які служыў фашыстам. Ён і данёс пра тое, што начамі з коміну ідзе дым. Немцы наляцелі з вобыскам, але хлеба на той момант не было. Напярэдадні яго забралі партызаны. А бабулю Алену выратавала тое, што быў якраз яблычны Спас. Яна сказала, што нічога не магла рабіць у вялікае хрысціянскае свята, хадзіла ў Чэрвень у царкву. Калі праз бабулю трэба было штосьці ад партызан перадаць у Чэрвень, дык яна брала з сабой трохгадовую дачушку, якую націрала соллю. У дзяўчынкі з’яўлялася высыпка, бабуля казала, што гэта тыф, маўляў, ідуць у бальніцу — і фашысты прапускалі, не абшуквалі.
Занатавала Эма МІКУЛЬСКАЯ. Фота аўтара
